Okiem Dietetyka Podcast #7 …rola tarczycy w utrzymaniu równowagi hormonalnej
- 10 listopada, 2020
- od
- Viola Urban
Czynników wpływających na stan równowagi w organizmie jest bardzo wiele. Zdolność utrzymywania równowagi, zwana homeostazą, polega na przeprowadzaniu procesów biologicznych poprzez różne mechanizmy samoregulacyjne. Jednym z nich jest funkcjonowanie hormonów, o których dowiesz się więcej z dzisiejszej rozmowy z doktor Aleksandrą Olsson. Ola jest dietetykiem klinicznym. Realizowała pracę doktorską w Zakładzie Endokrynologii Klinicznej i Doświadczalnej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, dlatego jest nieocenioną specjalistką w sprawach hormonalnych. Szczególnym obszarem jej zainteresowań są związki endokrynnie czynne i ich wpływ na zdrowie kobiet.
W listopadzie z podcastu Okiem Dietetyka dowiesz się:
- co to jest insulinooporność, jak jej zapobiegać i jak sobie z nią radzić? – tę rozmowę przeprowadziłam z Dominiką Musiałowską z Fundacji Insulinooporność zdrowa dieta i zdrowe życie
- jak się odżywiać, aby nasza tarczyca pracowała prawidłowo? – na to pytanie znajdziesz odpowiedź w dzisiejszym podcaście
- jak działa cykl menstruacyjny kobiety, jak go wyregulować i poprawić płodność?
- co zrobić, by poprawić swoje samopoczucie i działanie neuroprzekaźników, tak aby zapobiegać depresji?
Tymczasem przechodzimy do tematu równowagi hormonalnej, ze szczególnym uwzględnieniem jej roli w organizmie kobiety.
Hormony, czyli co?
Definiując hormony, warto przybliżyć cały układ hormonalny, nazywany też układem dokrewnym. Budują go gruczoły dokrewne, między innymi tarczyca, trzustka, jądra, jajniki, które są odpowiedzialne za wydzielanie hormonów. Hormony to przekaźniki chemiczne pozwalające na komunikację wewnątrz organizmu. Niektóre z nich mogą mieć wpływ na funkcjonowanie tkanek całego organizmu, a inne kontrolują działanie innych gruczołów wewnątrz układu dokrewnego. Przykładem działania hormonalnego jest sygnał dla trzustki do wydzielania insuliny w reakcji na podwyższający się poziom glukozy we krwi. Hormony regulują niemal całą pracę organizmu, tak więc ich istotna rola jest niezaprzeczalna. Funkcje, na które wpływają to chociażby sen, funkcje reprodukcyjne i regulacja metabolizmu, pozwalające właśnie na zachowanie homeostazy.
Czynniki, które możemy bezpośrednio kontrolować w kontekście utrzymania równowagi hormonalnej to elementy naszego stylu życia, takie jak odpowiednia higiena snu, regeneracja, sposób żywienia, aktywność fizyczna. Prawda jest taka, że nasze codzienne wybory dotyczące tych aspektów sprawiają, że cały czas oddziałujemy na nasz układ hormonalny w pozytywny lub negatywny sposób. Niestety najczęściej w momencie, gdy nie towarzyszą nam dokuczliwe objawy, nie zastanawiamy się nad wpływem naszych codziennych działań na równowagę organizmu, a refleksja przychodzi dopiero w momencie, gdy zaczyna się dziać coś złego. Nie chodzi oczywiście o to, abyśmy w dobrym samopoczuciu robili zaawansowane badania diagnostyczne, ale należy obserwować swój organizm i zadbać o to, jak prowadzimy się na co dzień.
Równowaga hormonalna a masa ciała
Analogicznej odpowiedzi na pytanie: czy zaburzenia hormonalne prowadzą do zmian w organizmie, takich jak nadwaga i otyłość, doszukiwałam już w rozmowie o insulinooporności z Dominiką Musiałowską. Bez wątpienia istnieje zależności między hormonami a nadmierną masą ciała. Nie mniej jednak każdy przypadek powinien być rozpatrywany indywidualnie, więc odpowiedź nie jest jednoznaczna. Z jednej strony nadmierna masa ciała tłumaczy zaburzenia, które mogą pojawić się w organizmie, a z drugiej strony istnieją genetyczne predyspozycje, które ujawniają się pod wpływem czynników środowiskowych. Natomiast jednogłośnie wskazują na potencjał w modyfikacjach stylu życia jako czynniku prewencyjnym i istotnym elemencie leczenia problemów hormonalnych. Dlatego też tematem równowagi hormonalnej powinna zainteresować się każda osoba, pragnąca żyć w dobrostanie fizycznym i psychicznym.
Zaburzenia hormonalne związane z tarczycą
Jednymi z najczęstszych chorób, z jakimi obecnie spotykają się dietetycy w gabinetach, są zaburzenia związane z funkcjonowaniem tarczycy. Powszechnie występujące niedoczynność i nadczynność tarczycy, a także zapalenie tarczycy Hashimoto, to szerzący się problem zdrowotny społeczeństwa. Tarczyca jest gruczołem dokrewnym, wytwarzającym trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) i kalcytoninę. Jej podstawowa rola to regulacja metabolizmu i gospodarki wapniowo-fosforanowej, z tymi funkcjami będą więc powiązane zaburzenia w pracy tarczycy.
Tak jak wspominałam, równowaga hormonalna jest bardzo złożonym procesem. Aby więc rozpoznać nieprawidłowości, nie wystarczy zbadanie poziomu wymienionych wyżej hormonów, bezpośrednio powiązanych z tarczycą. Konieczne będzie zbadanie wszystkich parametrów, które mogą mieć wpływ na pracę tego gruczołu. Oczywiście o diagnostyce, jak i rozpoznaniu choroby decyduje lekarz. W przypadku zaburzeń tarczycy możesz się spodziewać konieczności oznaczenia w laboratorium przeciwciał anty-TPO, przeciwciał anty-TG, TSH, fT3, fT4. Co mogą powiedzieć Ci wyniki tych parametrów? W dużym uproszczeniu:
- występowanie przeciwciał anty-TPO i przeciwciał anty-TG jest charakterystyczne dla osób z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy (Hashimoto)
- zwiększone TSH, zmniejszone fT3, fT4 świadczą o niedoczynności tarczycy
- zmniejszone TSH, zwiększone fT3 i fT4 świadczą o nadczynności tarczycy
Warto jeszcze wspomnieć o tzw. subklinicznej niedoczynności i subklinicznej nadczynności tarczycy. Są to stany, w których parametry znajdują się na pograniczu normy z jednoczesnym odczuwaniem pełni objawów choroby. Hormony tarczycy determinują ilość energii na różne procesy życiowe, z czym wiążą się profile charakterystycznych objawów osób z niedoczynnością i nadczynnością. Można powiedzieć, że prezentują one dwa odmienne obrazy choroby.
Niedoczynność i nadczynność tarczycy – objawy:
Objawy niedoczynności tarczycy | Objawy nadczynności tarczycy |
– uczucie zmęczenia – osłabienie – spowolnienie i senność – zmniejszenie tolerancji na wysiłek – obniżenie koncentracji – zaburzenia pamięci – upośledzona tolerancja zimna – suchość skóry – łamliwość paznokci – wypadanie włosów – zaparcia – przyrost masy ciała – tendencja do niskiego ciśnienia krwi – zaburzenia miesiączkowania | – nadpobudliwość – pobudzenie psychoruchowe – bezsenność – drażliwość, płaczliwość – upośledzona tolerancja ciepła – potliwość, skłonność do rumienienia się – łamliwość paznokci – wypadanie włosów – biegunki – wzrost łaknienia – zmniejszenie masy ciała – przyspieszone bicie serca – tendencja do wysokiego ciśnienia krwi – zaburzenia miesiączkowania – wytrzeszcz gałek ocznych |
Choroba Hashimoto charakteryzuje się towarzyszącym upośledzeniem działania układu immunologicznego i nadmierną produkcją przeciwciał przeciwko antygenom tarczycy. Ta postać choroby ma charakter przewlekłego stanu zapalnego i jest główną przyczyną niedoczynności tarczycy. Dlatego wraz z rozwojem Hashimoto będą występowały objawy charakterystyczne dla profilu osoby z niedoczynnością.
Leczenie chorób tarczycy
Podstawowymi elementami leczenia chorób tarczycy są modyfikacje związane z prowadzonym stylem życia, jak i włączenie farmakoterapii. Na syntetyczne hormony warto spojrzeć jak na protezę przy uszkodzonej kończynie – czyli sprzymierzeńca, który może nam bardzo pomóc w powrocie do równowagi.
Dieta
Dieta osoby z problemami powiązanymi z tarczycą nie odbiega od zaleceń dla osób zdrowych. Dobrym przykładem zdrowej diety jest dieta śródziemnomorska, o której szerzej możesz przeczytać TUTAJ. To, co wyróżnia odpowiedni sposób żywienia przy chorobach tarczycy, to ukierunkowanie w stronę wzrostu potencjału przeciwzapalnego diety. Dlatego korzystanie z sezonowych warzyw i owoców, a także niskoprzetworzonych produktach wysokiej jakości będzie szczególnie ważne. Warto zwrócić uwagę na dostarczanie odpowiedniego poziomu witamin i składników mineralnych oraz składników o wysokim działaniu przeciwzapalnym, takich jak antyoksydanty czy kwasy tłuszczowe omega-3. Z takich dietetycznych tipów, należy także dążyć do odpowiedniej proporcji kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6 w okolicach 1:4-1:6.
Wiele osób poszukując rozwiązań dietetycznych w leczeniu chorób tarczycy napotka konieczność ograniczenia niektórych składników pożywienia. W internetowych zaleceniach króluje eliminacja glutenu i laktozy. Czy to konieczne?. W niektórych przypadkach taki zabieg może korzystnie wpłynąć na poziom hormonów, jednak to co zadziała u jednej osoby, niekoniecznie potwierdzi się u innej. Dlatego ponownie podkreślę, jak istotna jest obserwacja własnego organizmu i dostosowanie sposobu żywienia do swoich możliwości i potrzeb. Powielanie różnych interwencji dietetycznych bez większego namysłu może doprowadzić do powstania niekorzystnych mitów żywieniowych, których lepiej się wystrzegać.
Wśród eliminacji żywieniowych, których słuszność obserwuje się u chorujących, można rozważyć laktozę. Jej nietolerancja często współwystępuje u osób z chorobami tarczycy, a jej udział w diecie może utrudniać uzyskanie pożądanego poziomu hormonów. W takim przypadku drobną, a znaczącą zmianą może być zmianę preparatu na taki, który laktozy nie zawiera i oczywiście wyeliminowanie laktozy z diety (co nie jest tożsame z wyeliminowaniem nabiału).
Farmakoterapia
Dobra jakościowo dieta to jednak nie wszystko w leczeniu chorób tarczycy. Tuż obok stosowania się do indywidualnych zaleceń żywieniowych prawdopodobnie wystąpi konieczność przyjmowania farmakoterapii. O włączeniu leku oraz jego dawce decyduje lekarz. Z dietetycznej działki warto jednak wspomnieć o tym, w jaki sposób żywność może wchodzić w interakcje z lekami, by nie obniżyć skuteczności podejmowanej farmakoterapii.
Idealnym przykładem jest konieczność przyjmowania lewotyroksyny (przy niedoczynności tarczycy) co najmniej pół godziny przed spożyciem posiłku (choć z praktycznego punktu widzenia najlepiej 1-2 godziny przed śniadaniem). W rozmowie Ola podała świetny patent na to, jak nie utrudniać sobie poranka i jednocześnie zachować skuteczność leku. Można na przykład nastawić budzik 1,5 godziny przed porą wstawania i w półprzytomnym stanie zażyć lek, po czym udać się na kolejną drzemkę. Przy śniadaniu należy zwrócić uwagę na to, aby nie było bogate w wapń, a więc niewskazane będą duże ilości nabiału. Tutaj należy wyróżnić także strączki, których spożycie powinno odbyć się najwcześniej 4h po spożyciu leku. Porą stosowania lewotyroksyny może być także wieczór, ważne aby była to stała pora dnia. W przypadku zdecydowania się na stosowanie leku wieczorem należy spożyć go 3-4 godziny po ostatnim posiłku. U niektórych osób, które próbują wdrożyć wieczorne stosowanie leku, występuje działanie pobudzające i problemy z zasypianiem, dlatego należy wybrać taką metodę, która będzie dla nas komfortowa.
Suplementacja
Pomocnym, jednak nie koniecznym elementem leczenia jest suplementacja. Aby była skuteczna, musi być dostosowana do naszych niedoborów. Odpowiednio zbilansowana i w pełni odżywcza dieta powinna jednak dostarczyć wszystkich składników pokarmowych we właściwych ilościach. Substancją, którą bezsprzecznie należy suplementować jest witamina D. Pozostałe składniki, których niedobór może pojawić się u osób z występującą niedoczynnością tarczycy wraz z instrukcją ich uzupełniania, znajdziesz w jednym z artykułów Oli, które pisała na OkiemDietetyka.pl.
Wpływ zaburzeń hormonalnych na płodność
Jeden z pierwszych lęków przy diagnozie chorób tarczycy jest to, czy można zajść w ciążę. Plany o powiększeniu rodziny należy odłożyć do czasu wyregulowania parametrów hormonalnych i zredukowania stanu zapalnego, tak aby nie tylko zajście w ciążę było możliwe, ale także było realne jej utrzymanie. W przeciwnym razie może dojść do poronienia. Hormony tarczycy wpływają na hormony płciowe, dlatego tak istotne w kontekście płodności jest to, aby doprowadzić je do porządku.
Najczęściej występującym zaburzeniem endokrynnym jest PCOS. Samo rozpoznanie PCOS może być problematyczne ze względu na niejasne kryteria. Jednak można wyróżnić charakterystyczne objawy i przyczyny. W dużym skrócie kobieta z PCOS zmaga się z trudnością w zrzuceniu kilogramów, zaburzeniami miesiączkowania, trądzikiem, wypadaniem włosów nadmiarem męskich hormonów w parametrach krwi, pojawianiem się cech charakterystycznych dla mężczyzn (np. owłosienie w typowo męskich miejscach jak wąsik, włosy na plecach), obecnością torbieli jajników widocznych w USG. Choć nie ma jednego sposobu żywienia zalecanego w PCOS, można wyróżnić najważniejsze zasady, o których przeczytasz w poniższym artykule:
Związki endokrynnie czynne
Aby tworzywa sztuczne były elastyczne i wytrzymałe, w procesie produkcji dodaje się plastyfikatory takie jak bisfenol A (BPA) i ftalany (ang. Phthalates, PAE). Oba te związki, oprócz tego, że biorą udział w powstawaniu plastikowych elementów, należą także do związków endokrynnie czynnych (ang. Endocrine disrupting chemicals, EDC), które mogą wpływać na gospodarkę hormonalną. Budową są one podobne do naszych hormonów, przez co nasz organizm nie jest w stanie rozpoznać czy dana cząsteczka jest naszym hormonem czy inną substancją. Na temat tego, jak unikać styczności ze związkami endokrynnie czynnymi przeczytasz w artykule, który Ola napisała na bloga już jakiś czas temu:
Nie jest prawdą, że za danym schorzeniem zawsze ciągnie się szereg innych. Faktem jest natomiast, że istnieją pewne powikłania, które w łatwiejszy sposób mogą się rozwinąć u osób chorujących w przypadku nie podjęcia żadnych działań. Zaburzenia endokrynne niestety lubią chodzić ze sobą w parze. Dlatego nie zwlekaj i działaj – więcej od Oli możesz dowiedzieć się w poniższych miejscach:
- Blog: www.WiemJakZdrowo.pl
- Facebook: Bądź Detoxed. Bądź Zdrowy.
- Instagram: @wiemjakzdrowo
- Podcast: Mówię jak zdrowo
- YouTube: Mówię jak zdrowo – dr Aleksandra Olsson
- w artykułach Oli na OkiemDietetyka.pl, które podlinkowałam
Mam na imię Viola Urban i wyzwolę w Tobie apetyt na zdrowe odżywienie. Od ponad 10 lat, razem ze wspierającymi blog ekspertami, dzielę się wiedzą, opinią i inspiracjami kulinarnymi. Czytając nasze wpisy poznasz podstawowe i zaawansowane informacje z zakresu zdrowego odżywiania i nauczysz się gotować naprawdę smacznie. Znajdziesz tutaj teksty merytoryczne, przepisy kulinarne, recenzje produktów, restauracji i książek, a także trochę motywacji i prawdziwych historii. Rozgość się - ten blog powstał dla Ciebie!